دکتر محمود حسابی با نام اصلی محمود خان میرزا حسابی از انسان‌های برجسته و سرشناس ایران است. او متولد سوم اسفند سال 1281 در تهران بود که پس از 89 سال زندگی ، در 12 شهریور 1371 درگذشت.
محمود حسابی فیزیکدان و سناتور هسته‌ای و وزیر آموزش و پرورش ایران در کابینه نخست وزیر محمدمصدق بود. وی در زمان سلطنت پهلوی، بنیان‌گذار فیزیک و مهندسی دانشگاهی در ایران بود.
خانواده و تحصیلات دکتر محمود حسابی
پدر او سیدعباس معزالسلطنه نام داشت و در یک شغل دولتی مشغول به کار بود و از طرف وزارت علوم خارجه به ماموریت می‌رفت.مادرش نیز گوهرشاد حسابی نام داشت. هردوی آن‌ها اهل تفرش (یکی از شهرهای استان مرکزی) بودند.
محمود چهارسال داشت که به همراه خانواده‌اش مهاجرت کردند و هنگام هفت سالگی‌اش در شهر بیروت(پایتخت لبنان) تحصیلات دوره ابتدایی را آغاز کرد.جایی که محمود به تحصیل می‌پرداخت مدرسه کشیش‌های فرانسوی بود.در همان سن و سال مادرش به او تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را یاد داد.
محمود به خوبی توانست قرآن و دیوان حافظ را حفظ شود.همچنین بر کتابهای بوستان سعدی،گلستان سعدی،شاهنامه فردوسی،مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام فراهانی تسلط کامل داشت.
هنگام تحصیلات دوره متوسطه محمود بود که جنگ جهانی اول آغاز شد و مدارس فرانسوی زبان بیروت تعطیل شدند . بنابراین حسابی تحصیلات خود را دوسال در خانه ادامه داد و در سال 1922، وی مدرک مهندسی راه و ساختمان را از دانشکده فرانسوی مهندسی بیروت به دست آورد. و به کار نقشه کشی و راه سازی مشغول شد.
در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات، و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. او در دانشگاه سوربن فرانسه در رشته فیزیک به تحصیل پرداخت. و در سن 25 سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله‌ای بنام «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت کرد.
استاد دکتر حسابی چهار زبان زنده دنیا فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی را برای و مطالعه و صحبت مورد استفاده قرار می‌داد و همچنین به زبانهای سانسکریت، یونانی، و لاتین، پهلوی، اوستا، ترکی و ایتالیایی تسلط داشت و آن را در تحقیقات علمی خود بخصوص در امر واژه گزینی زبان فارسی بکار میبرد.
فعالیت‌های دکتر محمود حسابی
محمود حسابی با وجود امکان ماندن در خارج کشور، به کشور ایران بازگشت. او به پایه‌گذاری علوم نوین و تأسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش کتاب‌ها و جزوه و راه‌اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین و نوشتن قانون دانشگاه پرداخت که از کارهای برجسته او می‌باشد.
همچنین بنیانگذاری موسسه ژئوفیزیک، تاسیس سازمان انرژی اتمی، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی، پایه‌گذاری انجمن موسیقی ایران، تشکیل فرهنگستان زبان ایران، تدوین قانون و تشکیل موسسه استاندارد،تاسیس اولین بیمارستان خصوصی ایران بنام “گوهرشاد”، بنیانگذاری مرکز مخابرات اسدآباد، تعیین ساعت ایران، نصب و راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران، پایه گذاری اولین مدرسه عشایری در ایران (لرستان)، ایجاد اولین رصدخانه نوین در ایران ( تعقیب ماهواره ها)، نمایانگر گوشه دیگری از خدمات پرفسور محمود حسابی به کشور است.
مرگ و پایان زندگی محمود حسابی
پرفسور محمود حسابی در ۱۲شهریور سال ۱۳۷۱هنگام معالجه بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت .آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.
جملاتی ارزشمند از پرفسور حسابی
چهار اصل پیشرفت: مردانگی، عدالت، شرم و عشق است.
هرچه انسان ،وجود ارزشمندتری داشته باشد به همان اندازه مودب و فروتن است.
یک عمل درست، بهتر است از هزار نصیحت.
آثار دکتر محمود حسابی
کتاب‌ها
- کتابهای فیزیک دبیرستان ۱۳۱۸
- کتابی در تفسیر امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶
- کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰
- کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
- کتاب نام‌های ایرانی، ۱۳۱۹
- کتاب آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران ۱۳۳۳
- کتاب دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران ۱۳۴۰
مقاله‌ها
- مقاله ذرات پیوسته، در نشریه آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷
- مقاله اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول)، گزارش نشریه انجمن فیزیک آمریکا ۱۹۴۸
- مقاله مدل ذرات بی‌نهایت گسترده، نشریهٔ فیزیک فرانسه ۱۹۵۷
- «وندها و گهواژه‌های فارسی» ۱۳۶۸
- «فرهنگ حسابی» (انگلیسی به فارسی) ۱۳۷۲
